به گزارش سیناخبر شناخت بافت سنتی و قدیمی شهرها، اطلاعات زیادی را از مراحل رشد و گسترش تاریخی آن ها در اختیار ما قرار می‌دهد. آثار رونق کشاورزی و بازرگانی سنتی به شکل ایجاد بازارهای تاریخی و آثار ناشی از ناامنی‌ها و حملات مهاجمان و بیگانگان، به صورت احداث برج‌ها، باروها و دروازه‌های قدیمی در شهر کاملا نمایان است.
به طور کلی با مطالعه مراحل رشد شهر و محلات قدیمی آن، اطلاعات مفیدی از نظر ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، تاریخی، اعتقادی شهر به دست می‌آید که ما را با جزئیات زندگی گذشتگان آشنا می‌سازد.
از آن‌جا که نفوذ مدرنیسم در دهه‌های اخیر، محلات جدید با اشکال و معماری‌ها و مصالح جدید ایجاد کرده و چهره محلات قدیمی و بافت سنتی را به طور جدی تغییر داده است باید بافت سنتی شهرها را شناخت و در راستای توسعه امروزی شهر، کمترین آسیب احتمالی را به آنها وارد ساخت.
با آنکه از گسترش شهرضا در ادوار مختلف تاریخی اطلاع مکتوب و مستندی در دست نیست، اما با استفاده از روش‌های تطبیقی گسترش شهر در ادوار مختلف می‌توان دریافت که گسترش شهرضا طی قرون گذشته به صورت شعاعی بوده است.
به طورکلی گسترش فیزیکی شهر در سه دوره مشخص، گسترش شهر تا ابتدای قرن اخیر، گسترش شهر در دهه‌های اول قرن اخیر و گسترش شهر از سال ۱۳۶۰ به بعد قابل بررسی است.
آنچه که از بررسی‌های مربوط به توسعه فیزیکی شهر در دوره اول حاصل می‌شود، نشان دهنده آن است که محله حصورآباد که هم اکنون در مرکز شهر قرار دارد، به عنوان هسته اولیه شهر شکل گرفته و طی سالیان دراز به کندی در جهت غرب و جنوب توسعه یافته است.
شهرضا تا پیش از ورود به دوره دوم رشد فیزیکی خود (دوره قاجاریه)، در بارویی محصور بوده که از طریق دروازه‌هایی با جهان خارج ارتباط برقرار می‌کرده است. این بارو حدود ۴ متر عرض و بین ۶ تا ۸ متر ارتفاع داشت. با تخریب بارو و احداث اولین خیابان اصلی شهر در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی که جهت شمالی- جنوبی داشت، دوره دوم گسترش کالبدی خود را آغاز می‌کند.
در این دوره که با برقراری امنیت نسبی در کل کشور همراه است، شهر از عوامل محدودکننده قبلی خارج شده و توسعه شعاعی می‌یابد.
در این دوره گسترش شهر در بخش شرقی و به خصوص در حاشیه جاده ارتباطی قدیمی اصفهان – شیراز کاملا مشخص است.
از ابتدای دهه چهل و همراه با رشد سریع شهرنشینی در کشور، گسترش شهر وارد مرحله سوم خود می‌شود.
در این دوره با مهاجرت روستائیان و عشایر به شهر، اراضی کشاورزی حاشیه و به خصوص اراضی مجاور محورهای ارتباطی شهر از قبیل محورهای شیراز، سمیرم و بروجن به زیرساخت و سازهای بعضا بی‌رویه می‌رود و نقاط جمعیتی مختلفی تحت عنوان شهرک، به صورت متصل و یا منفصل، در حواشی شهر شکل می‌گیرد که این روند هنوز نیز ادامه دارد.
به طور کلی می‌توان گفت که توسعه شهر در دوره‌های دوم و سوم که طی چند دهه گذشته شکل گرفته، بسیار بیشتر از توسعه آن طی چند قرن گذشته بوده است.
حصار قدیمی شهرضا را از زمان آل مظفر می‌دانند. این باروی قطور و بلند دارای هفت دروازه برای هفت محله اصلی شهر بود که در فاصله هر صد متر، برجی برای آن ساخته شده بود.
این ۷ دروازه عبارت بودند از: دروازه اصفهان در بخش شمال شهر و در محله کوچ کمال؛ دروازه شیراز در بخش جنوب شرقی در محله باغملی؛ دروازه سید خاتون در شرق حصار؛ دروازه دهاقان در جنوب شهر؛ دروازه آقا واقع در میدان محله آقا؛ دروازه شاهمراد در شرق خیابان چهل متری و دروازه حاج کمال (در تقاطع خیابان حکیم فرزانه و کوچه خندق فعلی)
ساکنان هر محله از دروازه محل خود رفت و آمد میکردند و بیشتر مالک و کشاورزان نزدیک به دروازه خود بودند.
برای مثال، از دروازه‌های دهاقان و حاج کمال کشاورزان فضل آباد ،از دروازه شیرازکشاورزان موغان، برزوک‌آباد و معصوم‌آباد، از دروازه سید خاتون کشاورزان مزرعه دامزاد یا دملا، رشکنه، عرش آباد و شریف‌آباد، از دروازه اصفهان کشاورزان دادنگون، رشکنه و فودان یا پودان از دروازه شاهمراد کشاورزان سودآباد، الله‌آباد، زرهه و چغاد و از دروازه آقا کشاورزان آب باریکی، نسیم‌آباد فودان یا پودان و دست قمشه عبور مرور میکردند.
قبل از بررسی وضعیت محلات شهرضا باید یادآور شویم که این شهر از قدیم الایام وضعیت کشاورزی بسیار خوبی داشته است. قنات‌های متعدد، اراضی مساعد زراعی شهرضا را مشروب می‌ساخته و گروه زیادی از مردم به کشاورزی اشتغال داشته‌اند.
این حالت تا قبل از ویرانی باروی شهر و گسترش در آن سوی حصار، وجود داشته ولی در نهایت به دلیل افزایش جمعیت، کم آبی و یا خشک شدن قنات‌های موجود، کشاورزی رها شده و اراضی مزروعی به زیر ساخت و ساز رفته است.
در این زمان هر مزرعه‌ای برای خود محله‌ای تشکیل داد که اغلب ساکنان آن از مالکان همان مزرعه بوده‌اند به جز گروهی که زمین های خود را به متقاضیان اراضی بخش های دیگر شهر فروخته خریداران در آن خانه ایجاد کرده و کم کم محلاتی را به وجود آورده اند بنابراین این محلات به نام همان مزارع نامیده شده‌اند.
مثلاً اراضی مزروعی فضل‌آباد که پس از احداث خانه ها در آن به عنوان محلی فضل‌آباد شناخته شد. علاوه بر آن محلاتی نظیر دست قمشه، سودآباد، موغان، عرش‌آباد، الله‌آباد، رشکنه، معصوم‌آباد نیز به همین منوال مزارعی بوده‌اند که هر کدام توسط قنات‌هایی مشروب می‌شده‌اند که بعدها محلاتی را به همین نام به وجود آورده‌اند.
محله های قدیمی شهرضا محله های حصور آباد، باغملی، کوچه کمال(کوچ کمال)، فضل آباد، خندق(پادرختی)، علیا، دست قمشه و محله آقا هستند که در قسمت های بعد این گزارش به معرفی این محله ها خواهیم پرداخت.
