انسان در طول عمر خود مراحل مختلفی از زندگی را تجربه می‌کند، از زمانی که متولد می‌شود تا زمانی که چشم از این جهان هستی می‌بندد؛ همواره اولین بار‌هایی را تجربه می‌کند که در ابتدا همراه با استرس و نگرانی‌هایی است. تزریق اولین واکسن، نخستین غم و شادی‌ها و اولین‌های دیگر، اما اینکه چگونه بتوانی بر استرس این اولین‌ها غلبه کنی، هنر کرده‌ای و در زندگی‌ات موفق بوده ای.
والدین نیز به حکم پدر یا مادر بودن، باید اولین‌هایی را همراه با فرزند خود تجربه کنند به عنوان مثال والدینی که برای نخستین بار تجربه فرستادن کودک خود به مدرسه را کسب می‌کنند، دل نگرانی‌هایی دارند که نمی‌دانند چگونه آن را بر طرف کرده و چه راهی در پیش بگیرند. در این گزارش با کمک لیورا سعید روانشناس کودک و نوجوان سعی کردیم با ارائه راهکار‌هایی آرامش دوباره را به این کودکان و والدین شان برگردانیم و روز‌های ابتدایی سال تحصیلی را برای شان شیرین‌تر کنیم.
افکار منفی را مدیریت کنید
هر سال با آغاز سال تحصیلی و در ماه‌های شهریور و مهر، والدین به آماده شدن فرزندان خود برای ورود به مدرسه می‌اندیشند، اما در این بین، سهم والدین کلاس اولی‌ها در هیجانات شادی آور، استرس زا و نگرانی بیش از سایر والدین است. ورود به دبستان هر چند یک مرحله شادی آور برای هر پدر و مادری است که کودکشان به مرحله مهمی از زندگی اش قدم می‌گذارد و قرار است از نظر تحصیلی، اجتماعی، هیجانی و اخلاقی رشد کند، اما در کنارش نگرانی‌هایی نیز به همراه دارد، اینکه مبادا کودک به راحتی از خانواده جدا نشود یا نتواند از خودش مراقبت کند، در ساعت دوری از والدین نتواند با هم کلاسی هایش ارتباط برقرار کند یا اینکه درس و تکلیف را دوست نداشته و با معلم ارتباط برقرار نکند. هر چند تا حدودی اینگونه افکار طبیعی هستند و با مستقر شدن کودک در ماه‌های اولیه در مدرسه برطرف می‌شود، اما برخی از والدین به ویژه برخی از مادران، استرس و نگرانی هایشان از حد طبیعی بیش از سایرین است که به برخی از این مادران که استرس بیش از حدی را متحمل می‌شوند، اشاره می‌شود. لیورا سعید در این باره می‌گوید:مادران دارای اضطراب عمومی افرادی هستند که در مورد هر اتفاق و موضوعی، چه در مورد خودشان، اطرافیان و فرزندانشان دچار استرس و دلشوره می‌شوند. این مادران در هنگام ورود کودک به کلاس اول هم مثل سایر موارد زندگی خود، دچار ترس و نگرانی می‌شوند و از این که فرزندشان می‌خواهد ساعاتی را دور از خانه و به دور از مادر سپری کند، افکار منفی بسیاری به سراغشان می‌آید. این مادران پیش از هر آموزشی باید این تمرین را پیش بگیرند که بتوانند این افکار را کنترل کنند در غیر این صورت به خود و کودک شان آسیب‌های روانی وارد می‌شود.
مادران کمال گرا، سخت گیری برای فرزند بدون خطا
سعید می‌گوید دسته دیگری از مادارن با کمال گرایی در این برهه کودکان شان را نگران می‌کنند: «مادر کمال گرا یا سخت گیر انتظارات بسیار و نامتناسبی نسبت به سن کودک، از او دارد و می‌خواهد کودک در هر موقیعتی و در انجام هر کاری، کامل و بی نقص باشد. این دسته از مادران تصور می‌کنند فرزندشان همیشه در انجام تکالیف، تمیز بودن لباس ها، نگهداری از وسائل مدرسه، ارتباط با سایرین، باید فرزندی خوب و بدون خطا باشد. این مادر‌ها تذکرات و باید و نباید‌های بسیاری به کودک می‌دهند و فشار و استرس زیادی به فرزند خود منتقل می‌کنند.»
مادران دارای وسواس
این دسته از مادران نسبت به هر مساله‌ای اعم از تمیزی، نظم و چک کردن همه امورات زندگی وسواس دارند، این مادران که در ۶ سال اول زندگی فرزند خود همیشه درحال مراقبت بسیار از او بودند، حالا نگران استقلال فرزندشان هستند که چگونه در طول روز از خودش مراقبت کند، مریض نشود، آسیب نبیند، وسایلش را گم نکند و … وسواس این مادران در ایام کرونا نسبت به خود، اطرافیان و فرزندشان شدت یافت واز آنجایی که در اغلب موارد وسواس یا به دلیل ژنتیکی یا به دلیل یادگیری از والدین به فرزند نیز منتقل می‌شود، کودک نیز در ساعات خارج از خانه به راحتی نمی‌تواند با مسائلش کنار بیاید. علی رغم خانواده‌هایی که در حال حاضر نسبت به باز شدن مدارس به شکل حضوری پس از دو سال و نیم خوشحال شده، اظهار رضایت می‌کنند، مادران دارای وسواس به دلیل ترس از ابتلاء به ویروس کرونا، ابراز نگرانی می‌کنند، این گونه مادران حتی از اردیبهشت که مدارس حضوری شدند، از فرستادن فرزندان خود به مدرسه امتناع کردند.
مادرانی که فرزند اول خود را به کلاس اول می‌فرستند یا تک فرزند دارند
دسته دیگری از مادران، افرادی هستند که نخستین تجربه را در این زمینه دارند و فرزند اول خود را به کلاس اول می‌فرستند یا تک فرزند دارند، این دسته از مادران نیز به این دلیل که تجربه‌ی به مدرسه فرستادن کودک دیگری را نداشته اند احتمال دارد در مورد فرستادن فرزند خود به مدرسه استرس زیادی داشته باشند. این روانشناس می‌گوید این مادران نیاز به آمادگی دارند: «این مادران باید پیش از فرستادن کودکان خود به مدرسه مطالعاتی در زمینه زفتار استاندارد داشته باشند در غیر این صورت ممکن است با آگاهی کمی که دارند برای خود و فرزندشان مشکلانی ایجاد کنند.»
مادران دارای فرزند دچار اختلال اضطراب جدایی
این متخصص روانشناسی کودک دستیابی به استقلال نسبی را ازمهم‌ترین کارکرد‌های مدرسه می‌داند: «منظور از کودکان دارای اختلال اضطراب جداییی بچه‌هایی هستند که کودکانی که ورود به مهد کودک یا پیش دبستانی را به دلیل ناتوانی در جدا شدن از مادر یا مراقب به راحتی نگذرانده و از سوی دیگر درمان هم نشده اند. «این دسته از کودکان، اختلال اضطراب جدایی دارند و این اختلال به هر دلیلی که باشد، اجازه استقلال و دور شدن کودک از مادر یا مراقب اصلی را نمی‌دهد. در این شرایط دانش آموز نمی‌تواند در کلاس درس احساس راحتی کند و تمرکز برای یادگیری داشته باشد؛ از طرفی، گریه و بی قراری کرده و مادر مجبور می‌شود تا مدت ها، هر روز در مدرسه و پشت کلاس درس حضور داشته باشد.»
چگونه کودک را برای ورود به مدرسه آماده کنیم؟
سعید به والدین راهکار‌هایی برای آماده شدن ورود کودک به کلاس اول ابتدایی توصیه می‌کند. وی معقتد است، پیش نیاز وارد شدن به مدرسه و کلاس اول، قرار گرفتن کودک در محیط‌های اجتماعی در سنین پایین‌تر است؛ محیط‌هایی مثل خانه کودک، مهد کودک، پیش دبستانی، کلاس‌های آموزشی، پارک، تئاتر، ماندن در خانه اقوام نزدیک برای چند ساعت که او را برای ورود به مرحله مهم دبستان و استقلال از خانواده برای نصف روز آماده کند: «بنابراین با شناختی که هر پدر و مادری از فرزندش در سنین پیش دبستان دارد، باید نسبت به رفع مشکلات او تا پیش از ورود به کلاس اول اقدام کند. گریه و بی قراری برای کلاس اولی‌ها به ویژه در روز‌های اول، طبیعی و گذرا است که با حمایت معلم و کادر مدرسه یا حضور والدین در مدرسه به سرعت برطرف می‌شود؛ اما اگر بی تابی دانش آموز طولانی شد و هفته‌ها و ماه‌ها ادامه داشت و در فرآیند تحصیلی او مداخله ایجاد کرد، باید از مشاور مدرسه یا روانشناس کودک کمک گرفت. اگر کودک از درد‌های بدنی برای نشان دادن استرس هایش شکایت داشت، مثلا دل درد یا سردرد داشتن را بهانه‌ای برای مدرسه نرفتن، مطرح کرد، این نشان دهنده این است که اضطراب خود را جسمی سازی کرده است که این اضطراب نیز نشانه این است که احتمالا یا دچار کمبود توجه شما شده یا در کلاس و مدرسه مشکلی وجود دارد که باید مورد رسیدگی قرار گیرد.»
دادن شی یا وسیله‌ای به کودک که خاطره مادر را تداعی کند
یکی دیگراز راهکار‌هایی که این روانشناس کودک و نوجوان توصیه می‌کند این است که برای رفع بی تابی و دلتنگی طبیعی کودکان، شی یا وسیله‌ای از خود (مادر) را به او بدهید تا با خودش به مدرسه ببرد و هر وقت ناآرام شد به این وسیله یا شی نگاه کرده یا آن را بو کند تا خاطره مادر برایش تداعی شده و آرام بگیرد.
پیام‌های منفی به کودک ندهید
برخی از مادران آگاه نیستند که با زبان کلامی و غیر کلامی در مورد مدرسه، معلم، تکالیف و بچه‌های دیگر مدرسه، پیام‌های منفی به کودک انتقال می‌دهند و زمینه استرس بیشتری را برای او فراهم می‌کنند. این متخصص روانشناسی کودک در این زمینه می‌گوید: «به عنوان مثال به او می‌گویند؛ “مواظب باش وسایلت را گم نکنی”، “مراقب باش در پله‌های مدرسه نیفتی”، “معلمت را اذیت نکنی”، “با دست کثیف خوراکی نخوری”، “تو کلاس حواست پرت نشود”. این در حالی است که هدف از مدرسه رفتن، یادگیری و لذت بردن از مدرسه و هر آنچه به مدرسه مربوط می‌شود، است. هرگز کودک را از مدرسه، تکلیف و معلم نترسانید و نکات و توصیه‌ها را به شکل منفی تذکر ندهید.
نکاتی که والدین کلاس اولی‌ها باید بدانند
بهتراست از مدت‌ها قبل از ورود به مدرسه و حتی در ایام مدرسه به او آموزش دهید چگونه از خودش مراقبت کند، از وسایلش محافظت کرده و با هم کلاسی‌ها ارتباط بهتری برقرار کند. تمام جملات و تذکرات را به شکل مثبت ارائه دهید تا در ذهن او خوب و مثبت شکل بگیرد. مثلا بگویید، “هر زمان تشنه ات شد از خانم معلم اجازه بگیرو آب بخور”، “زنگ پایانی کلاس زده شد دقت کن همه وسایلت را در کیفت گذاشته باشی”، “خانم معلم مهربان است، تو را دوست دارد و می‌خواهد مطالب بسیار خوبی به تو بیاموزد.
فرزند خود راقبل از بازگشایی مدارس، به مدرسه ببرید
این روانشاس کودک به نکته‌ای کلیدی در ارتباط با کلاس اولی‌ها اشاره می‌کند؛ اینکه فرزند خود را مدتی پیش از باز شدن مدارس به مدرسه ببرید و او را با فضا‌های مدرسه اعم از حیاط، دفتر مدیر، کلاس‌های درس، سرویس بهداشتی و جا‌های مختلف مدرسه آشنا کنید، این اقدام؛ احساس امنیت و آرامش کودک را افزایش می‌دهد.
در روز‌های اول مدرسه با فرزند خود همراهی کنید
سعی کنید در روز‌های اول در رفتن به مدرسه، به جای استفاده از سرویس مدرسه، خودتان با فرزندتان همراهی کنید و در مسیر خانه تا مدرسه با هم در مورد موضوعات خوشایند و مورد علاقه کودک، گفتگو کنید. در این حین می‌توانید آموزش‌های خود را به شکل خیلی مختصر و مثبت به او ارائه دهید.
چند دقیقه زودتر از پایان کلاس، در مدرسه حضور داشته باشید
سعید در توصیه به والدین تاکید می‌کند که اگر بعد از پایان کلاس، والدین به دنبال کودک می‌روند، باید حتما چند دقیقه زودتر از پایان کلاس ها، در مدرسه حضور داشته باشند: «چند دقیقه دیرتر رفتن والدین برای آوردن کودک به خانه، می‌تواند آغازی برای اضطراب جدایی وی باشد، این مساله باعث می‌شود تا کودک احساس ناامنی و بی اعتمادی کرده به گونه‌ای که اصلاح آن دشوار باشد.»
در هنگام بازگشت کودک از مدرسه، در خانه حضور داشته باشید
اگر فرزند با سرویس مدرسه به خانه باز می‌گردد حتما یکی از والدین در خانه حضور داشته باشد و به گرمی از او استقبال کند، پس از آن برای غذا دادن به او، بازی و انجام تکالیفش به او کمک کرده و بدانند که کودک، کلاس اول است و برای او زود است که بعد از سپری شدن نصف روز دور از خانه و والدینش، ساعات دیگری را نیز در خانه تنها باشد تا یکی از والدین از سرکار یا بیرون بازگردد.
به کودک فرصت دوست یابی در مدرسه را بدهید
برخی از کودکان، دوستانی از دوران مهد کودک یا پیش دبستان در دوران دبستان خواهند داشت، این دسته از کودکان راحت‌تر با مدرسه و دوستان کنار می‌آیند، اما برخی دیگر با دوستان جدید روبه رو می‌شوند بنابراین باید بتوانند دوستی برای خود بیابد. در این مورد نیز والدین باید آموزش‌های لازم در مورد پیدا کردن دوست و ارتباط خوب با هم کلاسی‌ها را به او آموزش دهند. توصیه می‌شود به کودک فشار نیاورید و به او فرصت دهید تا به تدریج با کودکان یگر آشنا شود و متوجه شود که چه کسی می‌تواند دوست بهتری برای او باشد.
خواب کودک را قبل از بازگشایی مدارس تنظیم کنید
سعید می‌گوید: حتما باید خواب کودک را از مدتی قبل از باز شدن مدرسه تنطیم کرد، اینکه کودک شب‌ها به موقع بخوابد تا بتواند صبح به موقع بلند شود. او باید وقت کافی برای خوردن صبحانه در خانه را داشته باشد؛ براین اساس توصیه می‌شود هرگز او را بدون خوردن صبحانه به مدرسه نفرستید.
تمرکز والدین به انجام تکالیف کودک خلاصه نشود
والیدن باید توجه داشته باشند که تمرکز آن‌ها با ورود کودک به مدرسه فقط برای انجام تکالیف خلاصه نشود چرا که کودک تازه وارد کلاس اول شده است و نباید مشق و تکلیف برای او جنبه فشار، اجبار و استرس داشته باشد. این متخصص روانشناسی کودک می‌گوید: «او باید در حین یادگیری و آموختن، از تکالیف خود لذت ببرد؛ براین اساس توصیه می‌شود نه با سختگیری و نه با سهل گیری و بی تفاوتی، بلکه با شیوه‌ای متعادل، فرزند خود را در طی گذراندن کلاس اول همراهی کنید.»
